صادرات فرش ایرانی

فرش ایرانی، راوی فرهنگ و هنر ایران است.
فرش ایرانی از قدیمی ترین صنایع دستی جهان می باشد و یکی از  قدیمی ترین فرش ها به نام پازیرک که حدودایران در موزه ارمیتاژ  روسیه قرار دارد.
فرش پارچه سنگینی است که برای مصارف خانگی استفاده می شود که بازارهای داخلی و خارجی را در برگرفته است.اینها به علت طول عمر و بافتهای فاخر و طرح و رنگ های زیبا شهرت زیادی دارند.
قالیبافان در کارگاها با رنگ های طبیعی و برگرفته از طرح های قبیله ای سنتی و همچنین نقش های مدرن به روش قدیمی فرش ها را می بافند.
شهرهایی که فرش آن معروف است عبارت است از: اصفهان، نائین، کاشان، تبریز، مشهد، کرمان و قم.
ایران از برخی مواد برای فرش های خود مانند پشم، پنبه و ابریشم استفاده می کند.
علاوه بر این ایران دارای انواع مختلفی فرش مانند گبه، گلیم و جاجیم است.

گبه
گبه یک فرش دست بافت است که اغلب توسط زنان با طرح های انتزاعی بافته می شود. این فرش با نخ پشم طبیعی و رنگ های طبیعی بافته می شود. فرش های گبه نسبت به سایر فرش های ایرانی بسیار ضخیم و درشت هستند. گبه یکی از ارزان ترین انواع فرش ایرانی است.
طرح های آن اغلب ساده و به شکل مستطیل و حیوانات است.
بافندگان هندی از این گبه های ایرانی تقلید کرده اند که تفاوت عمده ای بین  گبه ایرانی و گبه هندی وجود دارد.

گلیم
گلیم فرش یا قالیچه ای بافته شده از ملیله است که به طور سنتی در کشورهای امپراطوری عثمانی سابق، ایران، آذربایجان و کشورهای ترک آسیای میانه تولید می شود. گلیم می تواند کاملا تزئینی باشد یا می تواند به عنوان فرش نماز عمل کند. گلیم مدرن کفپوش محبوب در خانه های غربی است.

جاجیم
جاجیم بافته های تخت که در پانل های باریک به طول بسیار زیاد است. جاجیم در بسیاری از مناطق کشور مانند آذربایجان شرقی، اردبیل، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان، مازندران و فارس بافته می شود. تنها تفاوت جاجیم، ترکیب رنگ و ظرافت نخ و نقوشی است که روی آن ایجاد می‌کنند.
جاجیم به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود و هم‌ چنین هنگام کوچ عشایر برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم کاربرد دارد.

 

چگونگی بافت فرش
برای بافت فرش ابتدا باید نقشه آن را انتخاب کرد. نقشه به دو صورت می باشد:
طرح قدیم که شطرنجی بوده و تعداد رنگ کمتری استفاده میشده است ولی از سال 80 به بعد نقشه ها با کامپیوتر به صورت کدینگ درآمده که برای هر نقطه مختصاتی در نظر گرفته می شود و در این روش تنوع رنگ ها زیاد است.

 

بعد از انتخاب نقشه، وسایل قالی بافی را تهیه کرده این وسایل شامل:
1.    نخ برای بافت که از ابریشم یا پشم می باشد.
2.    چله که از ابریشم یا نخ معمولی است.
3.    دستگاه برای بافت که ابعاد آن بر اساس نقشه انتخابی است که به دار قالی مشهور است.
4.    قلاب
5.    دفتین (برای فشرده کردن پود های بافته شده روی هم استفاده می شود)
6.    قیچی

 

تنوع طرح و نقش فرش‌های ایرانی به حدی است که آن را قوی‌ترین عامل اعتبار هنری این آثار می‌شمارند. به طور کلی دسته بندی‌های مختلفی برای طرح و نقشه در فرش ایرانی بیان شده است.
 

طرح اسلیمی
طرح اسلیمی دارای انواع و شکل های مختلفی است که خود دارای طبقه بندی است.
شکل اصلی طرح فرش اسلیمی را شاخه دورانی در میان برگ ها تشکیل می دهد. این شاخه های تزئین شده، طرح درخت می باشند.
معروف ترین طرح اسلیمی، دهن اژدها است. در این طرح انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن تقسیم می شود و به صورت دهان اژدها است و وروی ساقه شاخه ها با جوانه هایی تزئیین شده اند. شاید کلمه اسلیمی از اسلیم به معنای جوانه باشد اما باید گفت در هنر اسلامی از این طرح بسیار استفاده شده است. این طرح نیز به لحاظ تغییرات به گروه های فرعی بسیار تقسیم شده است. مانند اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شکسته، اسلیمی دهان اژدر، اسلیمی لچک ترنج، اسلیمی ترنجدار و اسلیمی ماری اشاره کرد.
تاریخچه نقوش اسلیمی به ایران باستان برمی‌گردد. بعد از ورود اسلام به ایران هم با تغییرتی که در حاکمیت ها پیش آمد تاکید بیشتری بر زیبا آراسته شدن کتب مقدس از جمله قرآن و سایر متون ادبی و طبی شد و هنرمندان ایرانی به وفور این نقش را در امر نقاشی‌های ایرانی و کتاب‌آرایی و همچنین منسوجات مانند پارچه و فرش به کار گرفتند. به دلیل همین تاکید و حمایت بیشتر دولت‌های اسلامی بود که این فرم تزئینی به نام نقش اسلیمی که خلاصه شده اسلامی است نام گرفت.

طرح شاه عباسی
طرح و نقش شاه عباسی یکی از پرطرفدارترین طرح‌ها است. این طرح در هر شهری از ایران متفاوت است به طوری که طرح شاه عباسی در تبریز با استفاده از طرحی کاملا متفاوت بافته می‌شود.
در این بین گل شاه عباسی مهم ترین طرح فرش شاه عباس می‌باشد که گفته می‌شود پیدایش و شکل گیری آن شاید به دوره‌های قبل از صفوی نیز برگردد؛ این گل ، نیلوفر آبی یا  لوتوس نام دارد که بر روی ظرف‌های دوران قبل از اسلام نیز مشاهده شده است. به طور کلی طرح‌های فرش شاه عباسی که با این گل زیبا مزین شده و مرکب از نقش‌ها و اشکال کلاسیک دوران شاه عباس است که بسیار زیبا و بی‌نظیر می‌باشد.
 طرح شاه عباسی به گونه ای است که از رنگ‌های مختلف بدون محدودیت استفاده می شود و به ندرت فرش‌های کمتر از چهارده رنگ از این طرح پیدا می‌شود. رنگ‌هایی که بیشتر در این طرح بکار گرفته می‌شود عبارتند از : لاکی، کرم، سبز، آبی، آجری، بژ،  سرمه‌ای، عنابی نیلی و فیروزه‌ای‌ که رنگ‌های لاکی سیر و روشن  و نخودی برای زمینه قالی و رنگ‌های سرمه‌ای و آجری بیشتر در حاشیه فرش بکار برده می‌شود. رنگ‌هایی که برای آن استفاده می‌شود عمدتا از رنگ زا های طبیعی بدست می آیند به جز در مواردی که فرش بطور سفارشی به رنگ خاصی بافته می‌شود که حتما باید از رنگ زا‌های شیمیایی استفاده شود.

 

طرح افشان
طرح افشان در میان بقیه طرح ها طرحی قدیمی و ریشه دار است طرحی پرکاربرد در هنر فرش بافی است.  به طور کلی این نقش دارای لچک و ترنج نیست. این طرح انواع مختلفی دارد که  در بسیاری از موارد با بخشی از طرح‌های اسلیمی مانند شاخ و برگ ، حیوانات، بوته و…  و به صورت پراکنده و بدون پیوستگی در سطح فرش پوشانده شده است. نقش‌ها و طرح‌هایی که در داخل طرح افشان قرار دارند به هم مرتبط اند و اتصالی بین آن ها است.
در فرش های طرح افشان گل‌ها ، برگ‌ها ، غنچه‌ها و سایر اجزا در کل سطح فرش پراکنده هستند به همین دلیل است که این نوع طرح را طرح و نقش افشان می‌گویند. به علت پراکندگی و حالت افشانی، این فرش ها را به یکی از طرح‌های  منحصر به فرد تبدیل کرده است .

طرح بته جقه
طرح بته جقه یکی از طرح های معروف است که در بسیاری از صنایع به خصوص در صنعت قالی بافی،گلیم بافی و ترمه کاربرد دارد.
نقش بته جقه مانند سروی خمیده است که نشانگر تواضع و فروتنی ایرانی ها است.
بته یک طرح تزئینی که به صورت سروی خمیده است. جقه نیز بته ای ساخته شده از پر پرندگان است که بر روی کلاه پادشاهان قرار دارد.
برخی معتقدند این طرح مانند گیاه هندی می باشد و از آنجا به ایران آورده شده است اما برخی دیگر این طرح را نمادی از اسلام و آشور و همچنین هنر هخامنشی می دانند که بعد و ترد دنیای شرق شده است.
این طرح در دوره های مختلف تاریخی ایران کاربردهای متفاوتی داشته است. مثلا:
در دوره هخامنشی، بر روی حجاری ها، وسایل رزم، گلدان و... را با این طرح تزئین می کردند.
در دوره ساسانی، در طراحی طاق بستان یک سیمرغ، شبیه طرح بته جقه وجود دارد.
در دوره صفویان، بر روی قالی شاه عباس دو نقش سرو وجود دارد. در این دوره بته ها تزئینات ریزی داشته اند.

طرح درختی
در طراحی فرش اساس کار شاخه و برگ‌ها هستند ولی در طرح‌های درختی سعی شده که شباهت زیادی با طبیعت داشته باشد. در بسیاری از طرح‌های درختی، ترکیب اصلی را درخت و درختچه‌های کوچک و بزرگ تشکیل می‌دهند. از مهمترین طرح و نقش‌های درختی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :
•    طرح درختی جانوری
محور اصلی این طرح، درخت با شاخه ها وبرگ های انبوه است. دلیل اینکه به این طرح، جانوری می گویند این است که نقش های جانوری مانند پلنگ، شیر، آهو و انواع مرغان در آن دیده می شود. این طرح فاقد قرینه ودرآن نظم رعایت نشده است.
•    طرح درختی سبزی کار یا آب نما
طرح و نقش درختی سبزی کار شاخه‌هایی پر از گل و برگ دارد و توسط این نقش تمامی متن فرش پر می‌شود و کمترین فضای خالی در زمینه فرش باقی نخواهد ماند. در برخی از نقشه‌های درختی سبزی کار که در مرکز آن ترنج قرار دارد. تصاویری که نشانگر آب و جویبار است در داخل کادرهایی به همراه سایر طرح‌ها استفاده می‌شود که در اصطلاح به آن طرح و نقشه، سبزی کاری آب‌نما گفته می‌شود.
•    طرح درختی لچک و ترنج
طرح و نقش درختی لچک و ترنج یکی دیگر از طرح‌های درختی است. طرح درختی لچک و ترنج درختانی در اندازه‌ها و ابعاد مختلفی را دارد که در کنار طرح‌های دیگر با تزئین متفاوت قرار دارد. این طرح ممکن است در بیرون از کادر لچک و یا ترنج و یا در داخل لچک و یا ترنج قرار بگیرد.
•    طرح درختی سروی
همانطور که از نام این طرح مشخص است محور اصلی این طرح درخت سرو است. این طرح بیشتر در فرش های کرمانی و بختیاری مورد استفاده قرار می گیرد.
•     طرح درختی گلدانی
طرح درختی در برخی از مواقع شاخه ، برگ و میوه دارد. در برخی موارد درخت داخل گلدان است و در بعضی طرح‌ها نیز گلدان وجود ندارد. طرح‌هایی که بصورت درختی طراحی می‌شوند در بعضی از مواقع ممکن است که شامل یک درخت باشد و گاهی هم ممکن است که چند درخت در کنار هم قرار بگیرند. از درختان و نقشه‌های متفاوتی مانند درخت سرو ، درخت کاج ، درخت بید و مجنون و سایر درختانی که گل و میوه و برگ دارند در این طرح استفاده
می شود.
هرکدام از درختانی که در طراحی استفاده می شوند بیانگر نمادی خاص است. اگر در طرح ، درخت سرو به‌کار برده شود نشانگر بلند قامتی و ایستادگی است ، بید مجنون سر در گریبان فرو بردن و مقصود از گردو نیز طول عمر زیاد است.

 

طرح شکارگاهی
زمینه فرش های این طرح، جنگل یا بیشه زار است که تصویر حیواناتی مانند آهو، گوزن، خرگوش و حتی حیوانات وحشی بر روی فرش نقش بسته اند. شمای کلی این طرح گیاهان و حیوانات هستند و تصویر شکار انسان یا حیوان را نشان می دهد.
بر اساس اسناد و شواهد، در زمان هخامنشیان انواع مختلفی از حیوانات در دشت ها زندگی می کردند. هخامنشیان دشت ها و باغ های سرسبز را مقدس می دانستند. این باغ ها انواع مختلفی از حیوانات را داشت که هخامنشیان این باغ ها را شکارگاه خود قرار دادند. طرح و نقش شکارگاه نیز ریشه در این دوران دارد.
طرح و نقشه شکارگاهی قدیم و جدید را می توان با هم مقایسه کرد و تفاوت زیادی را در آن پیدا کرد مانند شکارگا‌های صفوی، صحنه شکار به گونه‌ای است که در آن حضور پادشاه هنگام شکار مشخص است بدین شکل که شاه دارای تاج پادشاهی است. همچنین می‌توان به حضور شکاربانان، خدمه ها، آشپزها و هر آنچه که در یک شکارگاه شاهانه حضور داشته‌اند اشاره کرد.

طرح ایلی و عشایری
 قدیمی ترین و اصلی ترین طرحها در فرش دستباف ایران است که زائده ذهن قالیبافان بومی می باشد به طوری که طبیعت و محیط زندگی خود را  در ساده ترین صورت به نقش میکشند. تنوع قومی در ایران و آداب و رسوم آن، تنوع اقلیم جغرافیایی زندگی این اقوام، نگرش، سبک زندگی، مذهب، روش کسب و کار و فرهنگ هر یک از این اقوام، سبب ایجاد افکار، ایده ها و در نهایت ابزارها و نتیجه آن یعنی نقش های مختلفی گردیده است.
در مقایسه تنوع طرح و رنگ و نقش ها زیبایی خاصی دیده می شود که هر یک به نوعی بیانگر شرایط زندگی آن قوم و شرایط جغرافیایی می باشد. همین تنوع قومی سبب ایجاد طرح های بسیار زیادی شده است  که نوع نام گذاری آن ها نیز براساس همان قوم بافنده رقم خورده است. تعدادی از این نوع طرح ها بدین صورت هستند: طرح افشار، طرح بختیاری، طرح بلوچی، طرح ترکمن، طرح خاتمی، طرح جان بیگی، طرح سنچولی، طرح سنه، طرح شاه عباسی، طرح قشقایی، طرح کردی، طرح گل شاه عباسی، طرح لری، طرح بیستونی، طرح سیر شکسته، طرح میناخانی، طرح ناظم، طرح وکیلی کردستان، طرح وست، طرح یکسر ناظم.

طرح ترکمن
طرح بسیار چشمگیری است و به همین دلیل طرفداران زیادی دارد ودارای نقش های هندسی شکستگی خطوط می باشند که به طور ذهنی و بدون نقشه بافته می شود. از طرح های آن می توان به چشم آهو، خورجینی و قاشقی اشاره کرد.

 

 

طرح گل فرنگ
از نقش های اصیل ایرانی و گل های طبیعی به خصوص گل سرخ بهره گرفته اند. همین مسئله موجب شده تا گل های بافته شده طبیعی و زنده به نظر برسند
براساس شواهد و اسناد زمان پیدایش این طرح به دوران صفوی برمی گردد. در زمان ناصرالدین شاه که فرش های دست بافت رشد پیدا کردند، این طرح در بین ایرانیان شناخته شد.
ترکیب رنگی که به کار گرفته می شود منحصر به فرد است. گل سرخ بیشترین نقش را در این طرح دارد، زمانی که در کنار سایر اجزاء قرار می گیرد جلوه خاصی به فرش می دهد.

 

طرح قابی (خشتی)
طرح و نقش ایرانی ، در قالب مربع‌هایی که به آن خشت نیز گفته می شود،  به تصویر کشیده شده است. این نمونه از فرش از گذشته تا کنون از طرفداران زیادی  برخوردار بوده است. در فرش خشتی ابتدا یک کناره که ‌ترکیبی از نقش‌های مختلف گل و گیاه است بافته می‌شود سپس در طراحی فرش نقش‌های متنوع در قالب چندین خشت ارائه می‌شود. در فرش‌های طرح خشتی ممکن است یک نقش و نگار بارها به طور مورب تکرار شود یا این که طرح خشت‌ها متفاوت باشد.
فرش طرح خشتی از این جهت دارای طرفداران بسیاری است که انواع طرح و نقش فرش‌های گوناگون را به دلیل طراحی ویژه‌ این فرش می‌توان درون آن به تصویر کشید. هر خشت حکم یک قاب عکس را دارد که با فاصله مشخص شده  از خشت کناری جدا می‌شود.

طرح ماهی درهم
این طرح از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایران است. این نوع نقش از اواخر دوره تیموریان و در دوران صفویان مورد استفاده بافندگان بوده است و از آنجا که در دوره تیموریان و در هرات رواج یافت بدان نیز  هراتی گویند.
بافت ماهی درهم در اکثر نقاط ایران وجود داشته است. به گونه ای که اندازه ماهی های نقش در شرق بزرگتر از غرب و مرکز ایران است. نمونه متفاوت آن در اطراف اراک به صورت مرغ و ماهی بافته می شده که امروزه به فراموشی سپرده شده است.
طرح ماهی درهم فرش، همچنین نیلوفر آبی نیز از نمادهای مشهور مهر است که در آن صورت مهر از مادر مهر زاده می شود. نیلوفر از طرفی با آب و از  طرف دیگر با خورشید در ارتباط است. گل نیلوفر خود راز و رمزهای بسیار زیبا و معماگونه ای دارد.

طرح محرابی
طرح محرابي از طرح هايي است که پس از ورود اسلام به ایران مورد توجه قرا گرفته است  و ريشه در آیین باستانی دارد.  نقشه محرابي در ايران به شکل هاي مختلف بافته می شود و با استفاده از دیگر نقش ها تزئین می شود.
این گونه فرش ها از دو قسمت بدنه و گردنگاه تشکیل شده اند. بدنه محل نشست و برخاست نمازگذار و گردنگاه محل سجده‌ی سر است اما جای سر باریک و در حد گردن است.
انواع طرح‌های این گروه عبارتند از: محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی درختی.
•    محرابی درختی
در این طرح، نقش یک یا چند درخت در داخل متن فرش و زیر هلال محراب ترسیم می شود. گاهی نیز براي تزیین بیشترِ متن فرش، از نقش پرندگان و گل ها در کنار درختان استفاده می شود. طراحی این دسته از نقش ها به دو صورت متقارن و سراسري قابل  اجرا می باشد.

•    محرابی قندیلی
در نقش هاي محرابی قندیلی، یک قندیل که نماد روشنایی و در واقع بیانگر همان قندیل که در محراب مساجد است، با بند یا زنجیرهایی از قسمت وسط هلال محراب آویزان  است. قندیل ها در فرم و اندازه ي مناسب با محلی که آویزان هستند، طراحی می شوند. در بیشتر مواقع از فرم گلدان و یا عناصر دیگري چون اسلیمی ها و چرخش هاي ختایی و … براي تزئین بیشتر متن فرش استفاده می شود.

 

 

 

•    محرابی جانوری
در طرح محرابی جانوري، از نقش جانوران مختلف مانند غزال، گوزن، اسب، آهو، پرنده و بسیاري از جانوران دیگر در متن فرش استفاده می شود. همچنین از گلدان، درخت و دیگر نقوش برای تزئین استفاده می کند.

•    محرابی گلدانی
در این نوع نقشه، در زیر هلال محراب یک گلدان، طراحی می شود. در بیشتر مواقع، اطراف گلدان را با  چرخش هاي ختایی، اسلیمی،  درخت و … تزئین می کنند.

طرح واگیره ای(بندی)
منظور از واگیره ای در طرح فرش این است که یک طرح کوچک چه از نظر طول و اندازه در قسمتی از فرش تکرار شده باشد. این طرح ها هرچه تکرار شوند در کنار هم به صورت قرینه تکرار می شود. طرح واگیره ای انواع مختلفی دارد مانند ، طرح بندی اسلیمی ، بندی سروی ، بندی آدمکی ، بندی بختیاری ، بندی مجلسی ، بندی شیر شکری یا بازوبندی ، بندی دسته گل ، بندی خوشه انگوری ، بندی کتیبه ای ، بندی مستوفی و غیره.

 

 

طرح محرمات
طرح محرمات به طرح هایی در فرش گفته می شود که در آنها متن فرش به نوارهاي طولی پر نقش و نگار تقسیم می شود. در این نوارها، طرح و نقش می تواند با  یکسان و تنها در رنگ آمیزي تفاوت داشته باشد. در تزیین این نوارها می توان از نقوش مختلفی چون گل فرنگ، شاه عباسی، بته، اسلیمی، گلدان و … به شیوه ي سراسري و یا واگیره اي بهره برد. این طرح در بعضی از نقاط ایران به نام قلمدانی مشهور است.
انواع محرمات عبارتند از: محرمات شاه عباسی، محرمات بته اي، محرمات گل فرنگ، محرمات درختی، تلفیقی و ...

 

طرح اقتباسی
هنرمندان ایرانی علاوه بر تهیه ي نقشه هاي منحصر به فرد از نقشه های کشورهای همسایه انتخاب و با نقش های اصیل ایرانی  در هم آمیخته و شروع به بافت می کنند که به این طرح ها ، طرح اقتباسی می گویند.
فرشهای با طرح اقتباسی اکثر در شهرهای مرزنشین بافته می شود که نقش آن ها به دو دسته تقسیم می شود.
تغییر یافته: قسمتی از طرح فرش غیربومی را انتخاب و می بافند.
یکسان با طرح اولیه: اصل نقشه را از کشور دیگر گرفته و می بافند مانند نقشه ي قفقازي، افغانی، آناتولی، گوبلنی(کومه اي) و …
اقتباسی قفقاز
طرحی است که میان ایلات و عشایر به ویژه در میان ایلات و عشایر شمال غرب ایران بافته می شود. طرح قفقاز، معمولا هندسی است با خطوط  زاویه دار و ترنج هایی متعدد دارد و گاهی نقش  هاي حیوان هایی مانند اسب و اشیایی چون قیچی در آن بافته می شود.

 

طرح هندسی
بافندگان این طرح اکثرا ایلات و عشایر هستند زیرا بافندگان این مناطق بدون استفاده از نقشه و تنها با زائده ذهن خود به طوری که طبیعت و محیط زندگی خود را  در ساده ترین صورت به نقش میکشند.
در این فرش ها، با توجه به خلاقیت خود از شکل های  لوزي، مربع، مثلث، هشت ضلعی و … و خطوط صاف و شکسته طرح های متنوعی ایجاد می کنند.

 

طرح تلفیقی
اساس کار در این طرح، ترکیب دو یا چند طرح است. هدف طراح فرش، پدید آوردن طرحی متفاوت و تازه در چهارچوب طرح اولیه است و به این منظور نقش هاي ریز و درشت، طرح هاي مختلف را در کنار یکدیگر به کار می گیرد. این دسته از طرح ها از الگو و رنگ  بندي خاصی پیروي نمی کنند.
معروفترینِ این طرح ها عبارتند از: لچک ترنج سبزي کارکف ساده، تلفیقی گلدانی بند اسلیمی، تلفیقی دور نما، تلفیقی قاب قرآنی، تلفیقی لچک ترنج دسته گل و...

 

فرش در استان های مختلف ایران
هر استان دارای صنایع دستی گوناگونی است که هنر فرش بافی در بسیاری از مناطق مختلف ایران به عنوان شغل اصلی مردم به حساب می آید.
منطقه آذربایجان، اصفهان، فارس و عشایر منطقه ترکمن، خراسان، همدان، کردستان، کرمان، کرمانشاه، تهران، اراک، یزد و سیستان و بلوچستان، از معروف‌ترین مناطق قالی بافی ایران است.

فرش آذربایجان
در سال ۲۰۱۰، یونسکو هنر سنتی بافت فرش آذربایجان به عنوان یک میراث فرهنگی به رسمیت شناخت.
قاليبافي در آذربايجان به دليل وسعت مراتع و زمين هاي کشاورزي و آب و هواي مناسب و طبيعي کوهستاني همواره در توليد قالي از موقعيتي خاص بهرمند بوده است. نقشه‌های گوناگون هندسی و گردان در مناطق آذربایجان متداول است. نقش‌های فرش آذربایجان عبارت‌اند از: شاه عباسی، افشان، بته جقه‌ای، انواع ماهی، گلدان و گل فرنگ.
آذربایجان به دوقسمت آذربایجان شرقی و غربی تقسیم شده است که هنر فرش بافی در آذربایجان شرقی رونق بیشتری دارد.
قالی‌های هریس در منطقه‌ی آذربایجان شهرت جهانی دارند، قالی‌هایی که  زائده ذهن خلاق بافنده در هنگام بافت طراحی می‌شود که به صورت نقش‌های لچک و ترنج شکسته با خطوط عمودی، افقی و مایل بر قالی نقش می‌بندد. از مناطق مهم قالی بافی در هریس می‌توان به: بخشایش، گوراوان، قره‌جه، سراب و مهربان اشاره کرد.
رنگ قرمز لاکی قالی‌های هریس نیز شهرت بسیاری دارد و در فرش‌های قدیمی‌تر از رنگ‌های قهوه‌ای و فیروزه‌ای و بژ استفاده می‌شده است.
فرش اصفهان
قدمت فرش دستباف اصفهان به دوران حکومت صفویه باز می گردد. شاه عباس حامی هنر و هنرمندان ایرانی بود. دوران سلطنت شاه عباس را می‌توان عصر طلایی قالیبافی ایران دانست.
درگذشته ، اصفهان یکی از مراکز مهم کشت گیاهان رنگ‌زا به خصوص روناس بوده و به خاطر همین استفاده از رنگ‌های طبیعی در رنگرزی پشم‌ها در آن رایج بوده است. تنوع رنگ در فرش‌‌های اصفهان زیاد می‌باشد و زمینه اکثر قالی‌های اصفهان سورمه‌ای، قرمز، بژ، کرمی و فیروزه‌ای می‌باشد.
 طرح‌های مورد استفاده در این شهر شامل شاه‌عباسی، لچک و ‌‌ترنج، درختی حیواندار، اسلیمی لچک و ‌‌ترنج، شاه‌عباسی افشان و طرح‌های تصویری می‌باشد.از مراکز مهم دیگر قالی‌بافی در اصفهان می توان به نائین، کاشان، جوشقان، شهرضا و میمه اشاره کرد.
فرش تهران
قالی‌بافی در این شهر سابقه طولانی ندارد. با وجود اینکه تعداد فرش‌‌هائی که در این شهر بافته می‌شود تعداد بسیار کمی را شامل می‌شود ولی همان تعداد کم به لحاظ مرغوبیت بافت و زیبائی طرح‌ها از شهرت زیادی برخوردار هستند.
فرش های تهران عمدتاً در زمینه روشن و با استفاده  از طرح و نقش های  قدیمی و یا اشکال جدید در طرحهای لچک و ترنجی، درختی حیواندار، درختی ساده، هندسی خاتم شیراز، بازوبندی و هراتی با حاشیه سماوری  که با گره ترکی و یا گره فارسی بافته می شوند. همچنین از طرح های رایج دیگر می توان به فرشهای تصویری اشاره کرد.
از مراکز معروف قالی‌بافی  تهران، ورامین می‌باشد که طرح زیبا و معروف میناخانی را بافندگان آن بر روی فرش‌‌های خود می‌بافند.

فرش خراسان
خراسان یکی از قطب های مهم قالیبافی ایران است و بافندگی فرش در آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است شاید میزان اهمیت آن به علت تعداد بافنده هایی است که در مراکز متعدد قالیبافی مشغولند. فرش‌‌های این استان با گره‌های ‌‌ترکی و فارسی بافته می‌شوند.
شهرستان بیرجند یکی از مهم‌ترین مراکز عمده و قدیمی قالی بافی خراسان است و دارای نقش‌های اصلی و سنتی خاص خود چون محرمات و ماهی و ... است که هنوز شهرت خود را حفظ کرده‌اند.
فرش های خراسان، از نظر رنگ  تنوع چندانی ندارند ولی اکثراً رنگ‌های بکار رفته در آنها منشاء گیاهی دارند.
از مراکز مهم قالی‌بافی در آن مشهد، بیرجند، قائن، سبزوار و قوچان می‌باشد.
فرش کردستان
به اعتبار قالی اصیل و عشایری کردستان می‌توان قدمت فرش‌بافی در كردستان را در سده‌های طولانی دانست.
فرش های کردستان با گره ای از نوع متقارن و یا به عبارتی گره ترکی بافته می شوند.به کارگیری الیاف کاملا تائید شده توسط قالیبافان موجب شده که گرهای فرش آنان به خوبی از پشت مشخص باشد.
اغلب فرش های این منطقه یک رنگ و معمولا با زمینه فرش هم رنگ هستند مگر شیرازه قالی که از چندین رنگ و به صورت یک در میان است.

 

فرش کرمان
کرمان از گذشته یکی از مراکز مهم فرشبافی کشور  به شمار می رفته و تاریخ فرشبافی کرمان به قرنها پیش و قبل از دوران صفویه می رسد. قطعه ای از یک تخته فرش که در موزه حضرت امام رضا علیه السلام در مشهد نگهداری می شود، سابقه حدود پانصد سال بافندگی در زمینه فرش های گره دار کرمان دلالت دارد. در روند تاریخی قالیبافی کرمان می توان نقاط اوج و افت متعددی را سراغ گرفت.
قديمي‌ترين نوع قالي كرمان به قالي راور مشهور است.راور شهري كوچك در حاشيه كوير لوت با توليداتي نه‌چندان زياد ولي بسيار حائز اهميت از نظر كيفيت است و قالي آن در بازارهاي داخل و خارج از شهرت بي‌مانندي برخوردار است،  به‌طوري كه قالي‌هاي مرغوب و استثنايي كرمان را به نام قالي راور مي‌شناسند.
از مهم‌ترين رنگ‌هاي مورداستفاده در قالي كرمان مي‌توان به رنگ‌هاي لاكي سير و روشن، بِژ، عنابي، مِسي، آبي سير و روشن، سرمه‌اي، صورتي و سبز سير و روشن اشاره كرد و به‌طور متوسط در هر قالي بين 15 تا 30 رنگ به كار مي‌رود.

فرش اراک
در دوره قاجار اراک یکی از مراکز مهم قالی بافی ایران بود. صنعت قالی در این منطقه از گذشته رواج داشته و قالی فراهان، قالی سرابند و قالی ساروق شهرت جهانی داشته‌اند.
طرح‌های آن اغلب به سبک‌های منحنی و معمولأ با طرح‌های لچک و ترنج و دسته گل ترنج‌دار می‌باشند و البته فرش‌هایی با سبک شکسته نیز بافته می‌شوند.
فرش های خوش بافت و رنگ ساروق  از یکی دو قرن پیش تاکنون برای دهستان ساروق شهرت فراوانی را بوجود آورده است.
فرش یزد
شواهد تاریخی گویای این است که مردم یزد در گذشته به بافت پارچه مشغول بودند و از دستگاهای بافندگی(شعربافی) برای این منظور استفاده می کردند.
قالی یزد عموما با دار عمودی گردان و گره نامتقارن فارسی و دوپوده تولید می شود. تار از پنبه و پود نیز از پنبه و بعضا از پشم است که اکثرا در ابعاد بزرگ و با پرز های بلند بافته می شود.
طرح های رایج این منطقه قاب قرآنی، لچک و ترنج، درختی و هراتی می باشد. استفاده از رنگ‌های طبیعی و پشم مرغوب با طرح‌های جالب موجب شده که بافندگان یزدی بتوانند فرش‌‌های مرغوب و بادوامی را به بازار ارائه دهند.
فرش همدان
یکی از مراکز مهم قالی‌بافی، شهر همدان است که اکثراً فرش‌‌های آن به صورت تجاری و متوسط بافته می‌شوند. طرح های رایج این منطقه ‌‌ترنج‌دار، هراتی، دسته‌گل، بته‌ای می باشد. فرش‌‌های همدان اکثراً یک‌پوده و بادوام می‌باشد که با گره ‌‌ترکی بافته می‌شوند. رنگ‌های به کار رفته در آن اکثرا گیاهی هستند و زمینه فرش‌‌های آن به رنگ‌های قرمز، سورمه‌ای و بژ می‌باشد.
از مراکز دیگر قالی‌بافی در همدان، مهربان، درگزین، نهاوند، ملایر، کبودرآهنگ می‌باشند.

صادرات فرش ایرانی

فرش در واقع اولین بار توسط انسان ها برای در امان ماندن از رطوبت، سرما و جانوران زیر خاک به جای نی و حصیر و برگ های نخل تهیه شد. اگر چه فرش های اولیه دارای شکلی ابتدایی و کاملا ساده بودند اما این روزها فرش ها را می توان در انواع دستباف، ماشینی و زیلو یافت و کیفیت فرش های ایرانی به جایی رسیده است که شاهد صادرات فرش از ایران به دیگر کشورها می باشیم و از شرکت های موفق ایرانی در زمینه صادرات فرش نیز می توان به شرکت نارین افلاک یزد اشاره نمود.

تاریخچه فرش 

فرش ایرانی دارای اصالتی تقریبا 2500 ساله می باشد و ایرانیان را می توان جزو اولین بافندگان فرش به شمار آورد.

 فرش های اولیه به صورت نمدی و ترکیب شده با پشم بودند و انسان ها توانستند از طریق ترکیب پشم های رنگی با نمد به فرش های خود طرح و نقشی دهند. البته فرش های اولیه به صورت طرح گلیم تهیه می شدند و اولین فرش یا قالیچه گره دار منقوش جهان در واقع قالیچه 2400 ساله پازریک ایرانی و بافته شده با نقوش گل ها و جانوران خیالی و تصاویر انسان با لباس های هخامنشیان می باشد که در حال حاضر در موزه آرمیتاژ شهر سنت پترز بورگ روسیه به یادگار گذاشته شده است.

به طور کلی امروزه برای بافت فرش ها از پنبه، پشم و ابریشم استفاده می شود و البته لازم به ذکر است که در نمونه های ماشینی به این مواد اولیه کمی نیز پلاستیک اضافه خواهد شد که این امر کمک زیادی به کاهش قیمت فرش تولیدی دارد.

انواع فرش های دستبافت ایرانی

همان طور که گفتیم فرش ایرانی را می توان جزو هنرهای ارزشمند ایرانیان دانست و ایران به عنوان کشور مهد فرش شناخته می شود و سالانه تعداد زیادی فرش به کشورهای دیگر صادر می گردد و کشور ما در زمینه صادرات فرش فعالیت موفقی را دارا می باشد. لذا طبیعی است که تنوع فرش های ایرانی بسیار زیاد باشد. در ادامه با برخی از انواع فرش های ایرانی آشنا خواهیم شد.

• گبه

 گبه فرشی دستباف می باشد که طرح آن به صورت انتزاعی و دارای اشکال هندسی است و زمینه آن نیز رنگی می باشد. به طور معمول ساخت این نوع فرش توسط خانم های ایرانی انجام می شود. این فرش ها به نسبت دیگر فرش های ایرانی دارای ضخامت بیشتری می باشند. برای تهیه گبه از نخ طبیعی پشمی استفاده می شود و کلیه رنگ های به کار برده در آن تهیه شده از رنگ طبیعی گیاهان می باشند. گبه ها به دلیل برخورداری از الگویی دقیق و نیز تعداد گره های کمتر در بین فرش های ایرانی ارزان ترین گزینه می باشند.

• گلیم

گلیم نیز فرشی نقش دار و دستباف می باشد که بافت آن در کشورهای امپراتوری عثمانی سابق ، ایران ، جمهوری آذربایجان و کشورهای ترکی آسیای میانه انجام می شود. به طور معمول از این نوع فرش جهت تزئین و یا به عنوان فرش نماز استفاده می شود. در حال حاضر نیز در برخی از خانه های غربی می توان این فرش را به صورت کف پوش مشاهده نمود و به نوعی به خانه حالتی مدرن خواهند بخشید.

• جاجیم

یکی دیگر از انواع فرش، فرش هایی بافتنی و تخت به نام جاجیم می باشد که به صورت باریک و دراز است. به طور معمول ساخت این نوع فرش در مناطق مختلفی از کشور نظیر آذربایجان شرقی، کرمانشاه، کردستان، همدان انجام می گردد.

• فرش هریز یا هریس

یکی از جذاب ترین فرش های دستباف ایرانی فرش هریز می باشد. این نوع از فرش ها از کیفیت بسیار بالایی برخوردار هستند. این فرش ها همچنین با طرح های دوبل یا سه گانه و قطعات بزرگ گوشه ای به صورت تابلو فرش تهیه می گردند.

• زیلو

زیلو را می توان جزو قدیمی ترین زیراندازها و بافته های دستی روستایی به شمار آورد که بافت آن از دیرباز در مناطق گرمسیر کشور نیز یزد و میبد انجام می گرفت. اگر چه این نوع فرش دستباف در گذشته به عنوان فرش زیر پای مردم استفاده می شد و در واقع استفاده از آن بسیار رایج بود اما این روزها بیشتر جنبه سنتی و تزئینی خواهد داشت.

برای مشاهده گالری تصاویر زیلو کلیک کنید

فرش ماشینی

فرش ماشینی به نوعی نمونه مصنوعی قالی های دستبافت می باشد که در ساخت آن ها از ماشین آلات صنعتی بهره گرفته می شود. بالا بودن سرعت تولید و نیز قیمت بسیار مناسب مواد اولیه در مقایسه با فرش های دستبافت، نمونه های ماشینی بسیار از نظر هزینه مقرون به صرفه می باشند. از دیگر مواردی که سبب شده است برخی از افراد فرش های ماشینی را به فرش های دستباف ترجیح دهند سادگی اجرای آن ها، کیفیت بالاتر نقش فرش و نیز وضوح هر چه بیشتر تصاویر هنری و شخصی اجرا شده بر روی فرش می باشد.

قدمت روی کار آمدن فرش های ماشینی در ایران به 40 سال پیش بازمی گردد و برای اولین بار در اوایل دهه 50 اولین فرش ماشینی در ایران و در کاشان با بهره مندی از الیاف مصنوعی براق و پرز تقریبا کوتاه و وزن سبک با کمک ماشین های مخمل بافی ژاکارد تولید شد.

برای مشاهده گالری تصاویر فرش های ماشینی کلیک کنید

صادرات فرش

چیزی حدود 25 سال می باشد که صادرات فرش از ایران به دیگر کشورها انجام می شود و این موضوع به خوبی بیانگر توانمندی و هنر ایرانیان در زمینه بافت و تهیه فرش های باکیفیت می باشد.

در این زمینه شرکت نارین افلاک یزد را می توان به عنوان یکی از موفق ترین شرکت ها در عرصه صادرات فرش نام برد.

شرکت نارین افلاک یزد هر سال فرش های مختلفی نظیر زیلو، انواع فرش دستبافت و نیز فرش های خوش طرح و رنگ ماشینی را به دیگر کشورها صادر می کند.

اگر چه صادرات فرش این روزها از سوی برخی از رقبا تحت الشعاع قرار گرفته است و شاهد شبیه سازی و کپی فرش های اصیل ایرانی از سوی کشورهایی چون چین هستیم اما ایران همچنان از نظر تولید فرش های زیبا و باکیفیت قطب اصلی به شمار می آید. شرکت نارین افلاک یزد به خوبی این موضوع را اثبات نموده است که به هیچ عنوان کیفیت محصولات ایرانی و هنر و فرهنگ غنی ایرانی با نمونه های کپی قابل مقایسه نمی باشد.

صادرات فرش ایرانی در کنار مزایای اقتصادی که برای کشور به همراه خواهد داشت فرصت بسیار مناسبی است تا با استفاده از آن تمدن غنی و هنر بی مثال مردمان ایرانی را به جهانیان نشان داد. صادرات فرش را می توان بهترین فرصت برای زنده کرده هنر ایرانی دانست.

صادرات فرش توسط شرکت نارین افلاک یزد به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ، کشورهای اروپایی می باشد.